Vrede

In deel 4 neemt de abstractie verder toe. Terwijl de longeurs in deel 3 vooral Napoleon en Rusland als onderwerp hadden, en waarom de historici er helemaal naast zitten als ze Napoleon als een groot held afschilderen, spreekt Tolstoy in deel 4 over wat oorlog juist is, waarom helden niet bestaan, en hoe de geschiedenis (volgens hem) werkt. Toeval bestaat niet, zegt hij: dingen gebeuren omdat ze gebeuren, en wij geven er later betekenis aan. De geschiedenis wordt niet bepaald door grote mannen, maar door het samenspel van de daden en ideeën van iedereen. De zogenaamde helden worden meegesleurd, door een samenloop van omstandigheden lijkt het alsof zij de macht hebben maar in feite heeft niemand de macht en kan de geschiedenis niet gestuurd worden. Het is een redelijk vernieuwend geschiedsbeeld, dat pas in de twintigste eeuw ook bij historici aan belang zou winnen. Het lijkt ook de kiemen van het Russische communisme in zich te dragen: Tolstoj onderstreept het belang van de massa, het collectieve.

Wanneer er in deel 4 nog over de hoofdpersonages gesproken wordt, gaat het vooral om het aan elkaar knopen van losse eindjes. Na het hoogtepunt van Borodino kabbelt de roman naar zijn onvermijdelijke einde. Tolstoj doet het rustiger aan, gaat veel minder diep in op de psyche van zijn karakters; de gebeurtenissen worden met een zekere afstand verteld. Dat de druk vermindert blijkt ook uit grapjes: "Ondanks het feit dat de dokters hem behandelden, hem aderlieten, en verschilende geneesmiddelen toedienden, werd [Pierre] toch beter."

Het verhaal is eigenlijk uit; de oorlog is niet afgelopen, maar Napoleon is uit Rusland verdwenen. De voor de Fransen rampzalige oversteek van de Berezina wordt slechts kort vermeld, de verdere gebeurtenissen zijn niet meer van belang voor Tolstoj, en Koetoezov sterft. De overlevende hoofdpersonages zijn op hun bestemming aangekomen. Pierre heeft tijdens zijn gevangenschap ingezien dat je, om geluk te kennen, alleen maar van het leven moet houden. Ook Natasja, in diepe rouw over het verlies van haar ex-verloofde en haar jonge broertje, wordt volwassen (zoals we nu oneerbiedig zeggen). Het is onvermijdelijk dat ze elkaar vinden en met elkaar trouwen. Het klinkt allemaal melig, en dat is het eigenlijk ook, maar de lezer heeft deze bladzijden nodig om te bekomen van de roman, om zacht afscheid te kunnen nemen van de personages die hij maandenlang gevolgd heeft.