In deel 4 neemt de abstractie verder toe. Terwijl de longeurs in deel 3 vooral Napoleon en Rusland als onderwerp hadden, en waarom de historici er helemaal naast zitten als ze Napoleon als een groot held afschilderen, spreekt Tolstoy in deel 4 over wat oorlog juist is, waarom helden niet bestaan, en hoe de geschiedenis (volgens hem) werkt. Toeval bestaat niet, zegt hij: dingen gebeuren omdat ze gebeuren, en wij geven er later betekenis aan. De geschiedenis wordt niet bepaald door grote mannen, maar door het samenspel van de daden en ideeën van iedereen. De zogenaamde helden worden meegesleurd, door een samenloop van omstandigheden lijkt het alsof zij de macht hebben maar in feite heeft niemand de macht en kan de geschiedenis niet gestuurd worden. Het is een redelijk vernieuwend geschiedsbeeld, dat pas in de twintigste eeuw ook bij historici aan belang zou winnen. Het lijkt ook de kiemen van het Russische communisme in zich te dragen: Tolstoj onderstreept het belang van de massa, het collectieve.
Wanneer er in deel 4 nog over de hoofdpersonages gesproken wordt, gaat het vooral om het aan elkaar knopen van losse eindjes. Na het hoogtepunt van Borodino kabbelt de roman naar zijn onvermijdelijke einde. Tolstoj doet het rustiger aan, gaat veel minder diep in op de psyche van zijn karakters; de gebeurtenissen worden met een zekere afstand verteld. Dat de druk vermindert blijkt ook uit grapjes: "Ondanks het feit dat de dokters hem behandelden, hem aderlieten, en verschilende geneesmiddelen toedienden, werd [Pierre] toch beter."
Het verhaal is eigenlijk uit; de oorlog is niet afgelopen, maar Napoleon is uit Rusland verdwenen. De voor de Fransen rampzalige oversteek van de Berezina wordt slechts kort vermeld, de verdere gebeurtenissen zijn niet meer van belang voor Tolstoj, en Koetoezov sterft. De overlevende hoofdpersonages zijn op hun bestemming aangekomen. Pierre heeft tijdens zijn gevangenschap ingezien dat je, om geluk te kennen, alleen maar van het leven moet houden. Ook Natasja, in diepe rouw over het verlies van haar ex-verloofde en haar jonge broertje, wordt volwassen (zoals we nu oneerbiedig zeggen). Het is onvermijdelijk dat ze elkaar vinden en met elkaar trouwen. Het klinkt allemaal melig, en dat is het eigenlijk ook, maar de lezer heeft deze bladzijden nodig om te bekomen van de roman, om zacht afscheid te kunnen nemen van de personages die hij maandenlang gevolgd heeft.
maandag 10 januari 2011
zondag 9 januari 2011
Borodino!
Het derde deel van Oorlog & Vrede is het hoogtepunt van het boek. Deel II eindigde zoals ik in een vorig bericht al schreef met de grote komeet van 1812, die op dat moment kon worden gezien als een metafysisch symbool voor de zoveelste stap die Pierre Bezoekhov had gezet in zijn zoektocht naar het geluk. Maar kometen worden traditioneel ook gezien als de voorboden van naderend onheil, en dat is in Oorlog & Vrede niet anders. In deel III begint de oorlog namelijk opnieuw: keizer Napoleon trok met een leger van enkele miljoenen soldaten op naar Rusland.
Dit derde deel beslaat in mijn uitgave (Amsterdam : van Oorschot, 2006) de bladzijden 773 tot en met 1187, 414 pagina's dus, die ik nagenoeg in één keer heb uitgelezen. We zitten bijna 800 bladzijden ver, nu wordt het spannend! In de eerdere delen liepen de verhaallijnen van de verschillende personages vaak parallel naast elkaar, met eerder toevallige ontmoetingen; het is niet zozeer dat al die personages nu samenkomen (hoewel dat wel vaker gebeurt dan voorheen), maar er komt wel meer eenheid in het verhaal, alles wat er met hen gebeurt speelt wel tegen dezelfde achtergrond.
Die achtergrond is de Franse invasie, de verdedigingsoorlog van de Russen, met als absolute hoogtepunt van de roman: B o r o d i n o ! De moderne westerling is zo vergeetachtig dat hij denkt dat de Eerste Wereldoorlog de eerste échte oorlog was; maar ook eerder was de mens al gewelddadig genoeg om zichzelf met honderdduizenden tegelijk uit te roeien. Lees het maar na.
Het meesterschap van Tolstoj is hier op zijn best. Hij slaagt erin een gigantische spanningsboog te creëren. De verhaalsnelheid neemt steeds toe, hoewel er meer dan voorheen beschouwende essays in het verhaal worden ingelast. De vervlechting van beiden is zo hecht dat ze naadloos in elkaar overgaan. Dat komt doordat in dit deel een belangrijke rol is weggelegd voor generaal Koetoezov, die de leiding over het ganse Russische leger kreeg. Tolstoj gebruikt Koetoezov als alter ego: hij is de enige die inziet dat veldslagen niet gestuurd kunnen worden, dat er bepaalde krachten in de geschiedenis zijn waar de mens geen vat op heeft. Tolstoj de theoreticus wordt weerspiegeld in Koetoezov de realist.
De hele spanningsboog wordt bij elkaar gehouden door ankerpunten die Tolstoj in het verhaal legt, vaak tussen haakjes. Soms gaat het om datums, soms om aanduidingen van historische gebeurtenissen, meer dan eens ook om dingen die andere personages in het verhaal op hetzelfde moment doen, allemaal truukjes om ervoor te zorgen dat de lezer de draad niet kwijtraakt. Geniaal!
Dit derde deel beslaat in mijn uitgave (Amsterdam : van Oorschot, 2006) de bladzijden 773 tot en met 1187, 414 pagina's dus, die ik nagenoeg in één keer heb uitgelezen. We zitten bijna 800 bladzijden ver, nu wordt het spannend! In de eerdere delen liepen de verhaallijnen van de verschillende personages vaak parallel naast elkaar, met eerder toevallige ontmoetingen; het is niet zozeer dat al die personages nu samenkomen (hoewel dat wel vaker gebeurt dan voorheen), maar er komt wel meer eenheid in het verhaal, alles wat er met hen gebeurt speelt wel tegen dezelfde achtergrond.
Die achtergrond is de Franse invasie, de verdedigingsoorlog van de Russen, met als absolute hoogtepunt van de roman: B o r o d i n o ! De moderne westerling is zo vergeetachtig dat hij denkt dat de Eerste Wereldoorlog de eerste échte oorlog was; maar ook eerder was de mens al gewelddadig genoeg om zichzelf met honderdduizenden tegelijk uit te roeien. Lees het maar na.
Het meesterschap van Tolstoj is hier op zijn best. Hij slaagt erin een gigantische spanningsboog te creëren. De verhaalsnelheid neemt steeds toe, hoewel er meer dan voorheen beschouwende essays in het verhaal worden ingelast. De vervlechting van beiden is zo hecht dat ze naadloos in elkaar overgaan. Dat komt doordat in dit deel een belangrijke rol is weggelegd voor generaal Koetoezov, die de leiding over het ganse Russische leger kreeg. Tolstoj gebruikt Koetoezov als alter ego: hij is de enige die inziet dat veldslagen niet gestuurd kunnen worden, dat er bepaalde krachten in de geschiedenis zijn waar de mens geen vat op heeft. Tolstoj de theoreticus wordt weerspiegeld in Koetoezov de realist.
De hele spanningsboog wordt bij elkaar gehouden door ankerpunten die Tolstoj in het verhaal legt, vaak tussen haakjes. Soms gaat het om datums, soms om aanduidingen van historische gebeurtenissen, meer dan eens ook om dingen die andere personages in het verhaal op hetzelfde moment doen, allemaal truukjes om ervoor te zorgen dat de lezer de draad niet kwijtraakt. Geniaal!
Abonneren op:
Posts (Atom)